تحلیل نظری سیاست‌های قیمت‌گذاری بنزین در ایران: چالش‌ها و راهکارها

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه اقتصاد انرژی و منابع، دانشکدة اقتصاد، دانشگاه خـوارزمی، تهـران، ایـران

2 استادیار گروه اقتصاد انرژی و منابع، دانشکدة اقتصاد،، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

3 دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد انرژی، دانشکدة اقتصاد، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

10.30465/ce.2022.41641.1795

چکیده

در این مطالعه سعی شده است ابتدا سیاست فعلی قیمت‌گذاری بنزین بر اساس رویکرد تحلیلی و توصیفی مورد آسیب‌ شناسی قرار گیرد و سپس سیاست قیمتی پیشنهادی جهت رفع حداکثری آسیب‌های سیاست فعلی ارائه شود. نتایج حاکی از آن است که سیاست کنونی قیمت‌گذاری بنزین، مجزاء و منفک از شرایط حاکم بر اقتصاد کشور است و تداوم سیاست ثابت نگه داشتن قیمت بنزین با وجود تورم‌های شتابان، باعث اختلال در تخصیص بهینه این حامل انرژی می‌شود؛ بنابراین، با توجه به آسیب‌های قیمت‌گذاری فعلی و ملاحظات اجتماعی ناشی از تغییرات قیمت بنزین، سیاست «مالیات بر میزان مصرف بنزین» به‌عنوان سیاست قیمتی پیشنهاد می‌‌گردد این سیاست قیمت‌گذاری پیشنهادی همانند قیمت‌گذاری فعلی به صورت دو نرخی (قیمت سهمیه‌ای و قیمت غیرسهمیه‌ای) بوده؛ با این تفاوت که در نرخ دوم (قیمت غیرسهمیه‌ای) قیمت بنزین کاملاً تحت تأثیر میزان مصرف افراد تعریف شده و مصرف بیشتر بنزین به‌جای برخورداری از امتیاز یارانه بیشتر، با مخارج بیشتری برای مصرف‌کننده آن همراه خواهد بود. در این شیوه قیمت‌گذاری، انگیزه قاچاق سوخت که با مصارف بالای بنزین موضوعیت پیدا می‌کند، به شدت کاهش می‌یابد، زیرا در راهکار پیشنهادی، مصارف بیشتر بنزین با قیمت‌های متناسب با قیمت فوب خلیج ‌فارس عرضه می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Theoretical Analysis of Gasoline Pricing Policies in Iran: Challenges and Solutions

نویسندگان [English]

  • Siab Mamipour 1
  • Mohammad Sayadi 2
  • Masoumeh Azizkhani 3
1 Associate Professor, Faculty of Economics, Kharazmi University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Faculty of Economics, Kharazmi University, Tehran, Iran
3 MA student, Faculty of Economics, Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Gasoline pricing policy has always been a challenging issue and it has wide economic, political and social dimensions in Iran. In this study, first, the current policy of gasoline pricing has been examined based on analytical and descriptive approach. Then, new pricing scenario is proposed to reduce the harm caused by the current policy. The results show that the current gasoline pricing policy is separate from the economic situation and leads to over-consumption of gasoline, increased polluting emissions, more unfair distribution of subsidies, and increased incentives to smuggle fuel. To address the current price disadvantages and the social consequences of price reforms, a consumption tax policy is recommended as a suggested solution. Under the proposed policy, the price of gasoline is completely affected by the quantity consumed and the more fuel consumed is associated with higher costs rather than larger subsidies. In this policy, the incentive to smuggle fuel, which is associated with high fuel consumption, is greatly reduced because higher fuel consumption is provided at regional prices. Furthermore, consumers with low consumption (less than 80 liters per month) earn more well-being than the current policy and the proposed scenario is expected to be socially acceptable to people.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gasoline Pricing
  • Consumption Tax Policy
  • Gasoline Smuggling
  • Pollutant Emissions
  • Distribution of Gasoline Subsidies JEL Classification: Q41
  • Q58
  • H23
  • I31
امیری، نعمت اله. (1389). بررسی مقایسه‌ای مالیات بر حامل‌های انرژی در کشور‌های منتخب. مجله اقتصادی- ماهنامه بررسی مسایل و سیاستهای اقتصادی، 10(11)، 61-80.
باقری، سمانه؛ انصاری سامانی، حبیب. (1400). پیش بینی انتشار گاز کربنیک در ایران و بخش های آلاینده. رویکرد حافظه بلندمدت. بررسی مسائل اقتصاد ایران، 2 (16)، 90-67.
بلالی حمید؛ زمانی امید؛ یوسفی علی. (1392). رابطه رشد اقتصادی و آلودگی زیست‌محیطی در بخش نفت با تاکید بر نوسانات قیمت آن (مطالعه موردی اقتصاد ایران). فصلنامه برنامه ریزی و بودجه، ۱۸ (۳)، 49-66.
بزازان، فاطمه؛ پورباقر، زهرا. (1392). بررسی آثار محیط‌زیستی حذف یارانة بنزین و گازوئیل. سیاست گذاری اقتصادی, 5(9)، 1-27.‎
بیات، ندا؛ رضایی، علی. (1400). پیش بینی مصرف بنزین در ایران با استفاده از رهیافت­های یادگیری عمیق و سری­های زمانی. بررسی مسائل اقتصاد ایران، 1 (15)، 89-59.
پژویان جمشید؛ امین رشتی، نارسیس. (1386). مالیات های سبز، با تاکید بر مصرف بنزین. پژوهشنامه اقتصادی(ویژه­نامه مالیات)، 15-44.
پیله­فروش، میثم؛ عبدالهی، محمدرضا؛ صادقی، نرگس. (1397). مسئله بنزین، رویکردها و مخاطرات. مطالعات انرژی، صنعت و معدن (گروه انرژی) و مطالعات اقتصادی (گروه اقتصاد کلان و مدلسازی)، شماره مسلسل 16182، مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی.
توکلیان حسین؛ فریدزاد، علی؛ دهنوی، جلال؛ محمدی، ندا. (1397). عوامل تعیین کننده یارانه­های سوخت در کشورهای منتخب صادرکننده نفت (مطالعه موردی. یارانه بنزین) مدلسازی اقتصادی، (4 (44) )، 97-118.
جبل عاملی، فرخنده؛ گودرزی فراهانی، یزدان. (1394). تأثیر اصلاح یارانه بر مصرف حامل انرژی در ایران. مطالعه موردی مصرف بنزین، نفت و گازوئیل، مجلس و راهبرد، (81)22، 89-69.
جعفری صمیمی، احمد؛ اثنی عشری، ابوالقاسم؛ محنت­فر، یوسف. (1384). بررسی اثرات اقتصادی یارانه بنزین بر رشد اقتصادی در ایران. یک تحلیل تجربی (1381-1350). پژوهشنامه اقتصادی، 5 (19)، 11-44.
جهانگرد، اسفندیار. (1389). تحلیل و ارزیابی تعدیل قیمت بنزین و گازوئیل و تأثیر آن بر هزینه زندگی و مصرف در ایران. مطالعات‌ اقتصاد انرژی‌، (24)6، 1-37.
جهانگرد، اسفندیار؛ بانویی، علی اصغر؛ برخورداری، سجاد؛ آماده، حمید؛ دودابی­نژاد، امیر. (1398). مقایسه آثار اقتصادی به کارگیری مالیات بر انتشار کربن و مالیات بر قیمت انرژی در اقتصاد ایران. رویکرد تعادل عمومی قابل محاسبه اقتصاد انرژی ایران (اقتصاد محیط زیست و انرژی)، (30)8.، 61-92.
حوری­جعفری، حامد؛ فرهمندپور، بهاره. (1387). یارانه­های انرژی و تأثیر آن بر بخش­های مختلف اقتصاد. بررسی مسائل اقتصاد انرژی، سال اول، 2، 178-162.
حاجی غلام سریزدی، علی. (1399). پویایی شوک تغییرات قیمت بنزین. سیاست تثبیت یا تغییر تدریجی، فصلنامه مطالعات مدیریت راهبردی، (44)11، 11-39.
خسروی، خسرو؛ (1397). یارانه انرژی در ایران، تصویر مصرف حامل­های انرژی در بخش حمل­ونقل؛ مطالعات زیربنایی گروه حمل­ونقل؛ شماره مسلسل 16685، مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی.
دادگر یداله؛ نظری، روح اله. (1390). تحلیل رفاهی سیاست­های یارانه­ها در اقتصاد ایران رفاه اجتماعی، (42)11، 337-380.
داوودی، پرویز؛ سالم، علی­اصغر. (1385). اثر تغییر قیمت بنزین بر رفاه خانوارها در دهک­های مختلف درآمدی. پژوهشنامه اقتصادی، (23).15-48.
رازینی، ابراهیم علی؛ صبوری دیلمی، محمدحسن. (1388). بررسی اثرات اجرای طرح هدفمند کردن یارانه ها بر مصرف بنزین در ایران مدلسازی اقتصادی، 2 (8).123-152.
شاه­مرادی، اصغر؛ حقیقی، ایمان؛ زاهدی، راضیه. (1390). بررسی اثرات افزایش قیمت حامل‌های انرژی و پرداخت یارانه نقدی در ایران. رویکرد CGE. پژوهش­ها و سیاست­های اقتصادی. (57)19، 30-50.
عاملی، احمد. (1390). مدلسازی توابع رفاه اجتماعی (مطالعه موردی توزیع یارانه انرژی). تحقیقات مدلسازی اقتصادی، (3)1، 191-216.
عبدلی، قهرمان؛ محمدی خیاره، محسن. (1390). بررسی عوامل مؤثر بر مصرف بنزین در شهر تهران. پژوهشنامه حمل و نقل، 3 (28)،225-240.
عبدی، محمدرضا؛ رحمانی، تیمور؛ فلاحی، سامان. (1391). مالیات بر ارزش افزوده و ثبات مالی دولت. فصلنامه پژوهشنامه مالیات، شماره 62، 30-9.
گلی، زینت. (1390). یارانه‌های انرژی و اصلاحات انجام شده در کشورهای منتخب. مجله اقتصادی (دوماهنامه بررسی مسائل و سیاستهای اقتصادی)، (۱۱)، 43-60.
گلی، زینت؛ واحدیان، سمیرا. (1395). اصلاح یارانه انرژی – آموزه‌ها و مفاهیم. مجله اقتصادی (دوماهنامه بررسی مسائل و سیاستهای اقتصادی)۱۶ (۱ و ۲). 37-52.
ممی پور، سیاب؛ صیادی، محمد؛ جباری­راد، محمدجواد. (1400). ارزیابی و اولویت‌بندی سیاست‌های مختلف قیمت‌گذاری بنزین در ایران براساس شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی. پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران، (35)9، 159-201.
منظور، داوود؛ شاه­مرادی، اصغر؛ حقیقی، ایمان. (1389). بررسی اثرات حذف یارانه آشکار و پنهان انرژی در ایران. مدل سازی تعادل عمومی محاسبه پذیر بر مبنای ماتریس داده های خرد تعدیل شده. مطالعات‌ اقتصاد انرژی، (26)7، 21-57.
موسوی­جهرمی، یگانه؛ رضایی، محمدقاسم؛ سبزرو، محبوبه. (1392). نگرشی به کارایی درآمد مالیاتی مبتنی بر مصرف در بستر نوسانات اقتصادی. تحلیل بین کشوری پژوهشنامه مالیات (نشریه علمی)، 21(20)، 51-72.
موسوی جهرمی، یگانه، (1393). پیش بینی مالیات بر ارزش افزوده بر مصرف بنزین. پژوهش­های رشد و توسعه اقتصادی، 6(21)، 107-120.
مهرگان، نادر؛ قربانی، وحید. (1388). تقاضای کوتاه مدت و بلند مدت بنزین در بخش حمل و نقل. پژوهشنامه حمل و نقل, 6(4 (پیاپی 21)), 367-379.
هاشمی، هوشمند؛ محمدی، تیمور؛ خلیلی، فرزانه؛ عسگری، فرید. (1398). برآورد تقاضای فرآورده های نفتی به وسیله مدل حالت-فضا و دلالت های حاصله برای آزادسازی قیمت آن­ها. مطالعات‌ اقتصاد انرژی‌, 15(61 ), 1-28.
Akimaya, M., & Dahl, C. (2017). Simulation of price controls for different grade of gasoline: The case of Indonesia. Energy Economics, 68, 373-382.
Al-Saidi, M. (2020). Instruments of energy subsidy reforms in Arab countries—The case of the Gulf Cooperation Council (GCC) countries. Energy Reports, 6, 68-73.
Atamanov, A., Mostafavi-Dehzooei, M. H., & Wai-Poi, M. G. (2020). Welfare and fiscal implications from increased gasoline prices in the Islamic Republic of Iran. World Bank Policy Research Working Paper, (9235).
Cheon, A., Urpelainen, J., & Lackner, M. (2013). Why do governments subsidize gasoline consumption? An empirical analysis of global gasoline prices, 2002–2009. Energy Policy, 56, 382-390.
Coady, D., Gillingham, R., Ossowski, R., Piotrowski, J. M., Tareq, S., & Tyson, J. (2010). Petroleum Product Subsidies: Costly, Inequitable, and On the Rise. IMF Staff Position Notes, 2010(005).
Dartanto, T. (2013). Reducing fuel subsidies and the implication on fiscal balance and poverty in Indonesia: A simulation analysis. Energy Policy, 58, 117-134.
Del Granado, F. J. A., Coady, D., & Gillingham, R. (2012). The unequal benefits of fuel subsidies: A review of evidence for developing countries. World development, 40(11), 2234-2248.
De Mesquita, B. B., Morrow, J. D., Siverson, R. M., & Smith, A. (2002). Political institutions, policy choice and the survival of leaders. British Journal of Political Science, 32(4), 559-590.
Filippini, M., & Heimsch, F. (2016). The regional impact of a CO2 tax on gasoline demand: a spatial econometric approach. Resource and Energy Economics, 46, 85-100.
Gimenez-Nadal, J. I., & Molina, J. A. (2019). Green commuting and gasoline taxes in the United States. Energy policy, 132, 324-331.
Guillaume, D. M., Zytek, R., & Farzin, M. R. (2011). Iran: The chronicles of the subsidy reform. IMF Working Papers, 2011(167).
Ghoddusi, H., Rafizadeh, N., & Rahmati, M. H. (2018). Price elasticity of gasoline smuggling: A semi-structural estimation approach. Energy Economics, 71, 171-185.
Li, S., Linn, J., & Muehlegger, E. (2014). Gasoline taxes and consumer behavior. American Economic Journal: Economic Policy, 6(4), 302-42.
Li, Z., & Solaymani, S. (2021). Effectiveness of energy efficiency improvements in the context of energy subsidy policies. Clean Technologies and Environmental Policy, 23(3), 937-963.
Lin, B., & Jiang, Z. (2011). Estimates of energy subsidies in China and impact of energy subsidy reform. Energy Economics, 33(2), 273-283.
Lin, B., & Ouyang, X. (2014). A revisit of fossil-fuel subsidies in China: challenges and opportunities for energy price reform. Energy Conversion and Management, 82, 124-134.
Moradi, M. A., Salimi, M., & Amidpour, M. (2022). Modeling and outlook analysis of gasoline supply and demand and sensitivity analysis of main economic and social drivers. Energy, 124686.
Mundaca, G. (2017). Energy subsidies, public investment and endogenous growth. Energy Policy, 110, 693-709.
Rentschler, J., & Bazilian, M. (2017). Reforming fossil fuel subsidies: drivers, barriers and the state of progress. Climate Policy, 17(7), 891-914.
Ross, M. L., Hazlett, C., & Mahdavi, P. (2017). Global progress and backsliding on gasoline taxes and subsidies. Nature Energy, 2(1), 1-6.
Saboohi, Y. (2001). An evaluation of the impact of reducing energy subsidies on living expenses of households. Energy Policy, 29(3), 245-252.
Salehi-Isfahani, D. (2016). Energy subsidy reform in iran. In The Middle East Economies in Times of Transition (pp. 186-195). Palgrave Macmillan, London.
Salehi-Isfahani, D., Wilson Stucki, B., & Deutschmann, J. (2015). The reform of energy subsidies in Iran: The role of cash transfers. Emerging markets finance and trade, 51(6), 1144-1162.
Schaffitzel, F., Jakob, M., Soria, R., Vogt-Schilb, A., & Ward, H. (2020). Can government transfers make energy subsidy reform socially acceptable? A case study on Ecuador. Energy Policy, 137, 111120.
Soile, I., Tsaku, H., & Musa-Yar'Adua, B. (2014). The impact of gasoline subsidy removal on the transportation sector in Nigeria. Ismail O. Soile, Hezekiah Tsaku, and Bilikisu Musa Yar'Adua,“The Impact of Gasoline Subsidy Removal on the Transportation Sector in Nigeria.” American Journal of Energy Research, 2(3), 60-66.
Spiller, E., Stephens, H. M., & Chen, Y. (2017). Understanding the heterogeneous effects of gasoline taxes across income and location. Resource and Energy Economics, 50, 74-90.
Strand, J. (2013). Political economy aspects of fuel subsidies: a conceptual framework. World Bank Policy Research Working Paper, (6392).
Tiezzi, S., & Verde, S. F. (2016). Differential demand response to gasoline taxes and gasoline prices in the US. Resource and Energy Economics, 44, 71-91.
Tirachini, A., & Proost, S. (2021). Transport taxes and subsidies in developing countries: The effect of income inequality aversion. Economics of Transportation, 25, 100206.
Zhao, L. T., He, L. Y., Cheng, L., Zeng, G. R., & Huang, Z. (2018). The effect of gasoline consumption tax on consumption and carbon emissions during a period of low oil prices. Journal of cleaner production, 171, 1429-1436