رتبه‌بندی کارایی تولیدی، توزیعی و رفاهی استان‌های ایران و شناسایی عوامل مؤثر بر آن‌ها

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار اقتصاد، گروه مدیریت و اقتصاد، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه گلستان

چکیده

عملکرد سیستم‌های اقتصادی باید بر اساس متغیرهای ورودی و مقادیر خروجی سیستم ارزیابی شود. به‌منظور ارزیابی همه‌جانبه، نیاز است کارایی در سطوح مختلف و با اهداف متفاوت انجام شود. مطالعه حاضر با استفاده از داده‌های استان‌های ایران در دوره 1394-1398 و بهره‌گیری از روش تحلیل پوششی داده‌های دومرحله‌ای، کارایی استان‌های ایران را در سطوح کارایی تولیدی، اقتصادی، توزیعی، رفاه اقتصادی و رفاه اجتماعی ارزیابی و رتبه‌بندی کرده و با تلفیق سطوح پنج‌گانه، مقدار کارایی سراسری استان‌ها را محاسبه کرده است. نتایج ارزیابی کارایی نشان از آن دارد که استان‌های البرز، سمنان، سیستان و بلوچستان، قم، کردستان، یزد، مرکزی استان‌های کارا هستند. علاوه بر این با استفاده از مدل رگرسیون توبیت، عوامل مؤثر بر انواع کارایی استان‌ها شناسایی شد، نتایج نشان از آن دارد که متغیر نسبت جمعیت جوان هر استان ارتباط مثبت و متغیر سهم تولید استان، سهم بودجه عمرانی استان و همچنین میزان تسهیلات بانکی اعطایی در استان ارتباط منفی با کارایی سراسری استان‌ها داشته است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ranking of Production, Distribution, and Welfare Efficiency of Iranian Provinces and Identifying Factors Affecting on Efficiency

نویسنده [English]

  • hassan daliri
a
چکیده [English]

The performance of economic systems should be evaluated based on the input and output variables of the system. In other words, evaluating the quality of system performance, it is necessary to pay attention to its efficiency. To have an overall evaluation, performance must be done at different levels and goals. The present study uses data from the provinces of Iran in 1394-1398 and the two-stage data envelopment analysis method. This study evaluated and ranked the production, economic, distributional, economic welfare, and social welfare, the efficiency of Iranian provinces. Also by combining the five levels, calculated the overall efficiency of the provinces. The results of efficiency evaluation show that Alborz, Semnan, Sistan and Baluchestan, Qom, Kurdistan, Yazd, Markazi as efficient provinces. Also, for identified, the factors affecting the types of efficiency of the provinces using the Tobit regression model. The results show that the variable of the ratio of young population in each province has a positive relationship and the variables of the province's production share, the province's budget share, and also the amount of bank loans have a negative relationship with the overall efficiency of the provinces.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Regional efficiency
  • Distributive justice
  • Economic welfare
  • Tobit Model
  • Data envelopment analysis. JEL codes: C43
  • C61
  • O47
ابراهیمی، م. و آل مراد، م. (1389)، توسعه بازارهای مالی و نابرابری درآمد در ایران؛ فصلنامه پول و اقتصاد، 6، 131-109.
ابوترابی، م. فنودی، ه. و مجتهدی، س. (1393). عقود اسلامی، تعمق مالی و رشد اقتصادی،  سیاست‌گذاری اقتصادی، 6 (12)، 114-83.
آزادی نژاد، علی، آماده، حمید، امامی میبدی، علی. (1393). بررسی عوامل مؤثر در کارایی فنی بخش صنعت استان‌‌های کشور با رویکرد تحلیل پوششی داد‌ه‌‌ها، تحقیقات اقتصادی، 1(49)، 173-188.
اسدزاده، احمد، میرانی، نینا، قاضی‌خانی، فروغ، اسمعیل درجانی، نجمه، هنردوست، عطیه. (1396). بررسی نقش اشتغال و تحصیلات زنان بر رشد اقتصادی ایران، زن در توسعه و سیاست، 15 (3)، 381-359.
افقه، س.م. و فرازمند، ح. و کردونی، ر. و مع الحق فرد، م. (1392). بررسی شاخص کیفیت ‌زندگی در استان‌های کشور1382-1388. برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 5 (17)، 105-130.
     اکبری، نعمت الله، فرهمند، شکوفه، جمالی، سمیه (1390). تحلیل فضایی تاثیر سیاست‌های مالی دولت بر نابرابری درآمد در ایران با رهیافت رگرسیون وزنی جغرافیایی، اقتصاد مقداری، 8 (3)، 1-25.
امینی ن. و یداللهی، ح. و  اینانلو، ص. (1385)، رتبه‌بندی سلامت استان‌های کشور. رفاه اجتماعی. ۵ (۲۰):۲۷-۴۸.
ایزدخواستی، حجت. (1398). بررسی نابرابری در تخصیص اعتبارات بودجه استانی و تاثیر آن بر نابرابری درآمدهای منطقه‌ای در ایران. پژوهشنامه اقتصادی، 19 (75)، 39-70.
آذر، ع. و غلامرضایی، د. (1385). رتبه‌بندی استان‌های کشور با رویکرد تحلیل پوششی داده‌ها با به‌کارگیری شاخص‌های توسعه انسانی، فصلنامه پژوهش‌های اقتصاد ایران، 8 (27)، 153-173.
آقایی مجید، رضاقلی زاده مهدیه، باقری فریده. بررسی تأثیر سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی در استانهای ایران. فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی. ۱۳۹۲; ۱۹ (۱):۲۱-۴۴.
آماده، ح. و امامی میبدی، ع. و آزادی نژاد، ع. (1388)، رتبه‌بندی استان‌های کشور از لحاظ کارایی فنی بخش صنعت با استفاده از روش تحلیل پوششی داده‌ها، دانش و توسعه، 16 (29)، 162-182.
باسخا، م. و عاقلی کهنه شهری ل. و مسایلی ا. (1389)، رتبه‌بندی شاخص کیفیت زندگی در استان‌های کشور، رفاه اجتماعی، 10(37)، 95-112.
پیرائی، خسرو، قناعتیان، آزاده. (1385). اثر رشد اقتصادی بر فقر و نابرابری درآمد در ایران: اندازه گیری شاخص رشد به نفع فقیر. پژوهشهای اقتصادی ایران، 8 (29)، 113-141.
تقوی، م. محمدی، ح. (1385). تأثیر سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی در ایران، پژوهشنامه اقتصادی، 6 (22)، 15-43.
جابری خسروشاهی، ن. محمدوند ناهیدی، م.ر و نوروزی، د. (1391). تاثیر توسعه مالی بر نابرابری درآمد در ایران؛ فصلنامه رشد و توسعه اقتصادی، 2 (6)، 208-173.
جهانگیری، ع. و جهانگیری، م. و مصلی، ع. (1396). رتبه‌بندی استان‌های ایران از نظر وجود منابع بهداشتی و درمانی و سطح دسترسی افراد به آنان با استفاده از تصمیم‌گیری چند شاخصه. مدیریت بهداشت و درمان، 8(3), 73-84.
حسین آبادی، محمد (1392). روشهای رتبه بندی و سطح بندی مناطق و شاخص های نابرابری منطقه ای، انتشارات معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور.
حسین­زاده، هدایت (1396). تأثیر رشد اقتصادی بر توزیع درآمد در کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا: رهیافت اقتصادسنجی فضایی. فصلنامه پژوهش­ها و سیاست­های اقتصادی، 25 (82)، 260-233.
حسینی س.ی. و اسکندری آ. (1379)، رتبه‌بندی استان‌های کشور از حیث برخورداری از شاخص‌های اقتصادی- اجتماعی. فصلنامه برنامه‌ریزی و بودجه. ۵ (۱ و ۲):۱۰۱-۱۲۱.
حیدری، ح. و حسن­زاده، ا. (1395). رابطه نابرابری درآمدی و رشد اقتصادی در ایران، رفاه اجتماعی، 16 (63)، 125-89.
خداپرست، م. داودی، آ. (1392). هزینه­های دولت و کاهش فقر و نابرابری، سیاست­های راهبردی و کلان، 1 (4)، 37-50.
دشتبان فاروجی، مجید، خوشنودی، عبدالله، نیکو قدم، مسعود. (1399). اثر بی‌ثباتی اقتصاد کلان بر توسعه اجتماعی در ایران. بررسی مسائل اقتصاد ایران، 7(1)، 55-89. doi: 10.30465/ce.2020.5871
دیزجی، منیره، آهنگری گرگری، محدثه. (1394). تأثیر توسعه مالی بر توزیع درآمد در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه، اقتصاد مالی، 9 (33)، 75-104.
ذوالقدر، حمید، اصغرپور، حسین، پورعبادالهان، محسن. (1398). تأثیر اعتبارات اعطایی بانک‌ها بر رشد اقتصادی با توجه به سطح درآمد استان‌ها، سیاست گذاری اقتصادی، 11 (21)، 125-150.
رازینی، ابراهیم علی، سوری، امیررضا و تشکینی، احمد (1390). بررسی رابطه بلندمدت اندازه دولت ونرخ بیکاری در ایران، پژوهشنامه اقتصادی، 43:199-2
ربیعی، مهناز (1388). اثر نوآوری و سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی در ایران، مجله دانش و توسعه، 26، 142-122.
رحمانی فضلی، هادی و عرب مازار، عباس (1395). تاثیر شکاف بودجه استانی بر شکاف درآمد منطقه ای استانهای ایران با استفاده از مدل PVAR، مدلسازی اقتصادی، 2 (34)، 93-73.
رضایی، ه. و علیزاده، م. و ی. نادمی (1396). بررسی تأثیرات سرریز فضایی شاخص فلاکت بر مخارج سلامت در کشورهای منتخب در حال توسعه، مدیریت بهداشت و درمان، 8 (1)، 57-69.
زراء نژاد، م. حسین پور، ع؛ و انواری، ا. (1393). توسعه بازارهای مالی و نابرابری درآمدی در اقتصاد ایران: رویکرد تصحیح خطای غیرخطی، فصلنامه مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، 3 (11)، 47-27.
زیاری، ک. و سرخ کمال، ک. و س. م. زنجیرچی (1389). ارزیابی کلاسیک کارایی استانهای کشور از لحاظ توسعه یافتگی با استفاده از روش DEA، برنامه ریزی و آمایش فضا، 14 (3)، 255-274.
سعیدی، ‍پ؛ و عباسی، ا. (۱۳۹۰). تاثیر تسهیلات بانکهای تجاری در رشد اقتصادی؛ فصلنامه مدیریت، 8 (23)، ۲۲-۱۴.
سعیدی، پرویز. (1391). بررسی تاثیر اعتبارات بانکی بر اشتغال، پژوهشنامه اقتصاد کلان، 7 (14)، 6-36.
سلاطین، پروانه، قلمزن نیکو، کاملیا، غفاری صومعه، نیلوفر. (1395). تاثیر بازارهای مالی بر شاخص فلاکت: رهیافت داده های تلفیقی. اقتصاد مالی، 10 (35)، 131-146.
شاه‌آبادی، ا. و گلپرور، م. (1395). تأثیر شاخص فلاکت بر هزینه‌های سلامت در ایران، مدلسازی اقتصادی، 10 (33)، 157-133.
شهرکی، مهدی و قادری، سیمین (1394). تأثیر زیرساخت‌های آموزش و سلامت بر رشد اقتصادی ایران، پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، 5 (19)، 136-115.
شهیکی تاش، م. ن., شهیکی تاش، م. و  شیوایی، ا. (1392). سنجش رفاه استان‌های ایران: رهیافت تابع رفاه غیرپارتویی و تجزیه‌پذیر نسبت به جمعیت. فصلنامه علمی - پژوهشی مدلسازی اقتصادی7(23)، 31-46.
صادقی، ع. و مسعودی، ع. (1397)، رتبه‌بندی رشد، توسعه‌یافتگی و پیشرفت استان‌های کشور در عرصه‌های مختلف، مدیریت فردا، 17، 17-38. 
صمصامی، حسین؛ و امیرجان، رضا (1390). بررسی اثر تسهیلات بانکی بر ارزش افزوده بخش صنعت و معدن، فصلنامه پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، 19 (59)، 129-150.
طاهرپور، جواد، محمدی، تیمور، فردی، رضا. (1397). نقش توزیع تسهیلات اعطایی بانک‌ها در رشد اقتصادی ایران. پژوهشنامه اقتصادی، 18 (69)، 133-162.
عبدی سیّدکلایی، محمد، طهرانچیان، امیرمنصور، خردمند، رجبعلی. (1398). رشد اقتصادی و نابرابری درآمد در کشورهای منتخب اسلامی: شواهد جدید با استفاده از رهیافت خودرگرسیون برداری پانل، دوفصلنامۀ علمی مطالعات و سیاست‌های اقتصادی، 6 (1)، 29-50.
علیفلی، منصوره. (1396). تاثیر تسهیلات بانکی اعطا شده به بخش کشاورزی بر توزیع درآمد ایران. فصلنامه علمی -پژوهشی تحقیقات اقتصاد کشاورزی، 9 (36)، 67-84.
غنی نژاد موسی(1379). عدالت، عدالت اجتماعی و اقتصاد، فصلنامه تأمین اجتماعی، 6.
فتاحی بیات، غلامرضا، گودرزی، احمد، گودرزی، محمد رضا. (1395). تأثیر سرمایه انسانی نوآور بر رشد اقتصادی (مطالعه موردی توسعه کشاورزی استان مرکزی). فصلنامه علمی پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، 7 (25)، 133-146.
فراهانی‌فرد، سعید. فشاری، مجید؛ و خانزاده، یاور (1394). تأثیر موسسات مالی و بانکی و غیر بانکی اسلامی بر رشد اقتصادی ایران رهیافت گشتاور تعمیم یافته، فصلنامه مدلسازی اقتصادی، 9 (3)، 21-41.
قنبری، ع. آقایی، م؛ و رضا قلی زاده، م. (1390). بررسی تأثیر توسعه مالی بر توزیع درآمد در ایران، پژوهشنامه اقتصادی، 40، 30-1.
کریمی پتانالر، سعید، نادمی، یونس و هدی، زبیری (1394). اندازه دولت و بیکاری در ایران، فصلنامه علمی و پژوهشی، پژوهشهای رشد و توسعه اقتصادی، ۵ (18):64-۵1.
کریمی تکانلو، زهرا. (1392). بررسی تأثیر تسهیلات اعطایی به بنگاه‌های کوچک و متوسط زودبازده بر کارآفرینی و اشتغال‌زایی بخش تعاون طی دوره 1389-1384، فصلنامه علمی نظریه های کاربردی اقتصاد، 1 (2)، 107-124.
گل خندان، ا. (1397). تأثیر بلندمدت فلاکت اقتصادی بر امید به زندگی در ایران، پژوهش سلامت، 4 (2)، 104-113.
گلی، ی. دل انگیزان، س. و فلاحتی، ع. (1398). برآورد کارآیی تولید و عوامل مؤثر بر آن در استان‌های ایران، پژوهشهای اقتصادی ایران، 24(78)، 195-221.
الله رضایی، اسعد، حسین زاده، جواد، فرامرزی، ایوب، یزدان خواه منصوره. (1393). تأثیر اندازه دولت بر توزیع درآمد در ایران، سیاست‌های راهبردی و کلان، 1(4)، 21-36.
 محرابیان، آ. و شفائی، ب. (1389). تأثیر اعتبارات بانکی بر رشد اقتصادی در ایران، علوم اقتصادی، 3 (10)، 53-70.
محمدنژاد، نیما. فطرس، محمدحسن؛ و معصومی، محمدرضا (1394). تحلیل ارتباط بین اعتبارات بانکی و رشد اقتصادی، دوفصلنامه اقتصادپولی و مالی (دانش توسعه سابق)، 22 (10)، 1-21.
محمدی، ع. (1389). ارزیابی عوامل مؤثر در عملکردهای اقتصادی و اجتماعی استان‌های کشور، راهبردهای بازرگانی، 8 (44)، 21-30.
موذنی، ا. و علیزاده اقدم، م. ب. (1391). بررسی کیفیت زندگی شهری: مدلی برای سنجش و رتبه‌بندی استان‏ها‏ی ایران با استفاده از تحلیل خوشه‌ای. مجله جامعه‌شناسی ایران، 13 (3)، 149-174.
مومنی، مهدی و حاتمی، مجتبی (1389). تحلیل جغرافیایی از نابرابری و عدم تعادل فضایی توسعه در استان یزد، فصلنامه جعرافیا و مطالعات طبیعی، 2 (4)، 15-25.
نصیری، م. و شاه‌طهماسبی، ا. و هنری، م.ت. و شمس‌اللهی، س. (1392). بررسی کارایی نسبی استان‌های کشور در دستیابی به اهداف اجتماعی و اقتصادی کار شایسته در برنامه سوم و سال‌های ابتدایی برنامه چهارم توسعه، سیاست‌های راهبردی و کلان، (1), 1-21.
 نظامی‌وند چگینی، زهرا؛ سرایی، حسن (1392). عوامل مؤثر بر مشارکت زنان شهر تهران در نیروی کار، مجلۀ برنامه‌ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی، دورۀ 4، ش 15، ص 1 ـ45.

Abramovitz, M. (1956). Resource and Output Trends in the United States since 1870, PUBLISHER: NBER

Acemoglu, D. 2009. Introduction to Modern Economic Growth. Princeton University Press: Princeton and Oxford, 2009.
Beja, E. (2014). Measuring economic ill-being: Evidence for the Philippine misery index. Department of Economics, Ateneo de Manila University, Quezon City, Philippines 1108, Mpra Paper
Benabou, R. (2000). Unequal societies: Income distribution and social contract, American Economic Review, 90: 96-129.
Cameron, A.C. Trivedi, P.K. (2009). Microeconometrics using Stata. A Stata Press Publication, Texas.
Di Tella, R., MacCulloch, R. J. & Oswald, A. (2001). Preferences over inflation and unemployment: Evidence from surveys of happiness. American Economic Association, 91(1): 335–341.
Ferraz, D. and Moralles, H. and Campoli, J. and de Oliveira, F. and do Nascimento Rebelatto, D. (2018). Economic Complexity and Human Development: DEA performance measurement in Asia and Latin America, Gest. Prod., São Carlos, v. 25, n. 4, p. 839-853.
Fried, H. O.et al. 2008. The Measurement of Productive Efficiency and Productivity Growth. Oxford University Press, USA, 2008.
Griliches, Z. 1995. The Discovery of the Residual: An Historical Note. National Bureau of Economic Research: Cambridge, NBER Working Paper Series, WP No. 5348, November 1995.

Jorgenson, D. (1966). Alternative Methods for Measuring Capital Input: Comment", in Conference on Research in Income and Wealth, The Industrial Composition of Income and Product, New York, Columbia University Press, forthcoming. [35] Jorgenson, D. “The Embodiment Hypothesis ", Journal of Political Economy, 74, No. 1, 1-17.

Łozowicka, A. (2020). Evaluation of the Efficiency of Sustainable Development Policy Implementation in Selected EU Member States Using DEA. The Ecological Dimension, Sustainability, 12, 435-452. doi: 10.3390/su12010435.
Matsumoto, K. and Makridou, G. and M. Doumpos (2020), Evaluating environmental performance using data envelopment analysis: The case of European countries, Journal of Cleaner Production, 272, 122637, doi.org/10.1016/j.jclepro.2020.122637
Meltzer, A.H. and Richard, S.F. (1981). A rational theory of the size of government, Journal of Political Economy, 89: 914-927.
Rabar, D. (2017). An overview of data envelopment analysis application in studies on the socio-economic performance of OECD countries, Economic Research-Ekonomska Istraživanja, 30(1), 1770–1784.
Saljoughian, M. and Ghandehari, M. and Shirouyehzad, H. and Dabestani, R. and H.Balouei (2013). Performance Evaluation of OECD Countries by Data Envelopment analysis based on Science and Technology Factors, Journal of Applied Science and Engineering Management, 1(1), 24-35.
Solow, R. 1957. Technical change and the aggregate production function. Review of Economics and Statistics 39(3): 312-320.
Staníčková, M. and Melecký, L. and VŠB-TU, O. (2012).  Assessment of efficiency in Visegrad countries and regions using DEA models, ER-CEREI, 15: 145–156, doi: 10.7327/cerei.2012.09.02.