آسیب شناسی موافقتنامه‌های ترجیحی، بازرگانی و گمرکی در تجارت خارجی کشور

نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری اقتصاد دانشکده اقتصاد و مدیریت دانشگاه قم و پژوهشگر ارشد مرکز پژوهش‌های مجلس

2 دانشیار دانشکده اقتصاد و مدیریت، دانشگاه قم

چکیده

هدف مقاله حاضر احصا و تحلیل کارکرد و اثربخشی موافقتنامه‌های دو یا چندجانبه گمرکی و بازرگانی است که می‌تواند در بازبینی قوانین و سیاستهای ناظر بر انعقاد موافقت‌نامه‌هایی از این دست با هدف گسترش روابط تجاری با سایر کشورها مورد توجه قرار گیرد. در این مقاله به بررسی موافقت‌نامه‌های گمرکی و بازرگانی با استفاده از روشهای تحقیق(هنجاری و توصیفی- تحلیلی) پرداخته شده که یافته‌های حاصله حاکی از آن است که علیرغم انعقاد بیش از 158 موافقتنامه دو یا چند جانبه گمرکی و ‌بازرگانی، عدم نظارت بر نحوه عملکرد و میزان اثربخشی موافقت‌نامه‌های فوق،‌ عدم توجه به ابعاد فنی و کارشناسی این موضوع نظیر شاخص اکمال تجاری، پتانسیل تجاری بالقوه، مزیت نسبی صادراتی و ... منجر به صوری شدن و از دست دادن کارکرد آن‌ها شده است. تبعات این امر منجر به از بین رفتن قدرت ابتکار عمل به منظور کاهش اثرات تحریم‌ها در شرایط حساس کنونی خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Pathology of Preferential, Commercial and Customs Agreements in Foreign Trade

نویسندگان [English]

  • hossien haroorani 1
  • saeed farahanifard 2
1 PhD Student in Economics, Faculty of Economics and Management, Qom University, and Senior Researcher, Parliamentary Research Center
2 Associate Professor, Faculty of Economics and Management, University of Qom
چکیده [English]

The purpose of this paper is to Counting and analyzing the performance and effectiveness of bilateral or multilateral customs and trade agreements that can be considered in reviewing the laws and policies governing the conclusion of such agreements with the aim of expanding trade relations with other countries. This article examines customs and trade agreements using research methods (normative and descriptive-analytical).The findings indicate that despite the conclusion of more than 158 bilateral or multilateral customs and trade agreements, failure to monitor the performance and effectiveness of the above agreements, lack of attention to technical and expert aspects of this issue such as Trade Potential Index, Trade Complementarity Index, relative export advantage, etc., has led to their formalization and loss of function. The consequences of this will lead to the loss of the power of initiative to reduce the effects of sanctions in the current sensitive situation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Customs Agreements
  • Commercial Agreements
  • Preferred Trade
  • Commercial Partners
  • Trade Volume Jel classification: F13
  • F14
  • F53
آذربایجانی، کریم و همایون رنجبر و فروغ شعاعی (1392)؛ " دستاوردهای تجاری انعقاد توافقنامه تجارت آزاد میان کشورهای منتخب"، فصلنامه پژوهش‌نامه بازرگانی، شماره 69، ص 3.
آمار پایگاه اینترنتی رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران به آدرس: www.irica.gov.ir/Portal/Home
آمار دریافت شده از وبگاه: https://wits.worldbank.org
"اظهارنظر کارشناسی درباره: لایحه موافقت‌نامه بازرگانی بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دولت جمهوری فدرال نیجریه"، دفتر مطالعات اقتصادی، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل: 2209480، 28/10/1387.
بند 5 سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی مقام معظم رهبری (تاریخ ابلاغ 29/11/1392).
پورعبادالهان کویچ، محسن و نسیم مهین اصلانی نیا و فخری سادات محسنی زنوزی (1389) "بررسی الگوهای تخصص‌گرایی در تجارت و بهره‌وری صادرات در کشورهای عضو اوپک با تأکید بر جایگاه ایران"، فراسوی مدیریت، سال چهارم، شماره 14، ص 7.
تدوین راهکار مذاکراتی ایران در تجارت با کشورهای عضو D8، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، 1385، صص 68 و 121.
تقوی، مهدی و نیک‌زاد منطقی (1387)؛ " بررسی تأثیر موافقت‌نامه تجارت ترجیحی بر روی توسعه تجارت خارجی با استفاده از مدل اسمارت (مطالعه موردی ایران، ترکیه و پاکستان) "، پژوهش‌نامه اقتصادی، دوره 8، شماره 2 (پیاپی 29)، ص 4.
ثاقب، حسن و میترا رحمانی و حمیدرضا محبی (1395)؛"تحلیلی بر موافقت‌نامه‌های تجاری دوجانبه منعقده بین ایران و شرکای تجاری"، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، ص 28.
ثاقب، حسن و یحیی فتحی، ملیحه صادقی (تابستان 1392)؛ "چارچوبی برای ارزیابی عملکرد موافقت‌نامه‌های تجاری (مطالعه موردی PTA بین ایران و پاکستان) "، فصلنامه پژوهش‌نامه بازرگانی، شماره 67، صص 51 – 21.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال و مختار صالحی (1391)؛ "دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران؛ زمینه‌ها و چالش‌ها (با تأکید بر پنج شاخص جهانی‌شدن اقتصاد) "، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی ایران، سال 17، شماره 52، ص 10.
رازینی، ابراهیم علی و محمدرضا میرزایی نژاد و معصومه شیرین زاده (1394)؛ "بررسی پتانسیل تجاری میان ایران و کشورهای منتخب در منطقه (ترکیه، سوریه، بحرین، عمان، قطر، کویت، عربستان سعودی و امارات متحده عربی) "، فصلنامه پژوهش‌نامه بازرگانی، شماره 7، ص 2.
رحمانی، میترا (1390)؛ "بررسی آثار بر‍ق‍راری‌ م‍واف‍ق‍ت‌ن‍ام‍ه‌ ت‍رج‍ی‍ح‍ات‌ ت‍ج‍اری‌ ای‍ران‌ ب‍ا ک‍ش‍وره‍ای‌ م‍ن‍ت‍خ‍ب‌ ق‍اره‌ آف‍ری‍ق‍ا"، موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی.
سامانه قوانین و مقررات مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به آدرس: http://rc.majlis.ir
سعیدی، رضا و خلیل سعیدی و علی دهقانی (1393)؛ امکان‌سنجی ایجاد موافقت‌نامه تجارت ترجیحی ایران با کشورهای بریکس، فصلنامه پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، سال بیست و دوم، شماره 69، صص 12-11.
شریفی، امید (1394)؛ " بررسی توافقنامه تجارت ترجیحی میان ایران و ترکیه"، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل: 14730، ص 18.
طیبی، کمیل و کریم آذربایجانی (1380)؛ " بررسی پتانسیل تجاری موجود میان ایران و اوکراین: به‌کارگیری یک مدل جاذبه"، پژوهش‌نامه بازرگانی، شماره 21، ص 11.
عملکرد بازرگانی ایران در تجارت با کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی (OIC)، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، 1384، صص 180-176.
غلامی باغی، سعید و سید محسن علوی منش (تیرماه 1388)؛ " 4. کالبدشکافی بخش بازرگانی"، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل: 9729، صص 48-39.
قنبری، محمدرضا و حسن ثاقب (1385)؛ " بررسی آثار ایستای موافقت‌نامه ترجیحی کشورهای عضوD8 بر تجارت محصولات کشاورزی ایران"، اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال چهاردهم، شماره ۵۵، ص 12.
نهاوندیان محمد و محمد لطفی و فرهاد رهبر (1390)؛ " جابه‌جایی شرکای تجاری به‌عنوان ابزاری برای کاهش پیامدهای منفی تحریم‌های اقتصادی"، پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی، دوره 1، شماره 4، ص 2.
نیکلاس باین و استفان و ولکاک (1388)؛‌" دیپلماسی اقتصادی نوین "، (ترجمه دکتر محمدحسن شیخ‌الاسلامی)، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
هرورانی، حسین و سامان پناهی (1397)؛‌" اظهارنظر کارشناسی درباره: «لایحه موافقت‌نامه موقت تشکیل منطقه آزاد تجاری بین جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا و کشورهای عضو» "، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل: 16361، ص 16.
Balassa, В. (1967) ,Trade Creation and Trade Diversion in the European Common Market. The Economic Journal, vol. 77, pp. 1–21.
Haas, Ernst B. (1971) ‘The Study of Regional Integration: Reflections on the Joy and Anguish of Pretheorizing’, pp. 3-44 in Leon N. Lindberg and Stuart A. Scheingold (eds.).
Jayati, Ghosh,Peter, Havlik, Marcos P. Ribiero & Waltraut Urban (2009), "Models of BRIC Economic Development and challenges for EU competitiveness", The Vienna Institute for International Economic Studies.
Sarath Chandran, B. P. (2011), Trade Compelementarity and Ssimilarity between India and ASEAN Countries in the Context of the RTA, Goa: Munich Personal RePEc Archive.
Seung Jin Kim. (2013), "Trade Complementarity between South Korea and Her Major Trading Countries:Its Changes Over the Period of (2005-2009)", World Review of Business Research.
Tereza De Castro (2013),Trade Cooperation Indicators:Development of BRIC Bilateral Trade Flows.
Viner, J. (1950),The Customs Union Issue. Carnegie Endowment for International Peace, 1950, pp. 41–55.