ارزیابی تغییرات اشتغال و بی‏کاری طی برنامه‏های چهارم و پنجم توسعه ایران: رویکرد تجزیه کامل دیویژیا

نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده اقتصاد، مدیریت و حسابداری دانشگاه یزد

2 کارشناسی ارشد اقتصاد، دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

دستیابی به نرخ بی‏کاری پایین از اهداف شش برنامه توسعه ایرانِ بعد از انقلاب بوده، اما اقتصاد ایران در این چهار دهه با معضلِ مزمن نرخ بی‏کاری بالا مواجه بوده است. پژوهش حاضر تغییرات اشتغال و بی‏کاری طی دوره 1384-1395 را با روش تجزیه کامل میانگین لگاریتمی دیویژیا (LMD) بررسی می‏کند. تجزیه اشتغال بر اساس تقاضای نیروی کار مشخص می‏کند که در هر دو برنامه چهارم و پنجم توسعه، رشد اقتصادی محرک اصلی افزایش اشتغال بوده؛ اگرچه صرف کمیتِ رشد اقتصادی تعیین‏کننده نیست و طی دوره 1384-1390 رشد بدون اشتغال تجربه شده است. تجزیه بی‏کاری بر اساس عرضه نیروی کار نشان می‏دهد که تغییر ساختار تحصیلی به نفع آموزش عالی طی برنامه چهارم، اثرِ افزایش جمعیت فعال بر بازار کار و بی‏کاری را به تعویق انداخته است. البته در برنامه پنجم فشار جمعیتی با کاهش نرخ بی‏کاری خنثی شده و در نتیجه تعداد بی‏کاران طی این برنامه تقریباً ثابت مانده است. شواهد بر لزوم بازنگری در سیاست‏های رشد اقتصادی و نظام آموزشی تأکید دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Assessing changes in employment and unemployment in the Iran’s fourth and fifth development plans: A logarithmic mean Divisia decomposition analysis

نویسندگان [English]

  • Mehdi Hajamini 1
  • Alireza Kafiri 2
1 Assistant Professor, Faculty of Economics, Management and Accounting, Yazd University
2 MA of Economics, Faculty of Management and Economics, Shahid Bahonar University of Kerman
چکیده [English]

Low rate of unemployment was one of the goals of the Iran’s development plans, but the Iranian economy has experienced a high rate of unemployment after the 1979 revolution. The present paper examines the changes of employment and unemployment in the Iranian economy using the decomposition method of logarithmic mean Divisia (LMD) over the period 2005-2016. Decomposition of the net changes of employment indicated that the economic growth was the main driver of employment, although the higher quantity of economic growth does not necessarily lead to an increase in employment (such as the fourth development plan). The decomposition of unemployment shown that the effect of increasing the active population on the labor market has been postponed through encouraging young people to attend university during the fourth development plan. However, in the fifth development plan, the demographic changes is offset by the lower unemployment rate so that number of unemployment maintain roughly constant. The findings indicate the importance of economic growth policies and also educational policies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • employment
  • unemployment
  • labor market
  • development plan
  • logarithmic mean Divisia index decomposition
اخباری، رضا و طایی، حسن ( 1396 ). شناسایی اثر تاخیری در نرخ بی کاری با تأکید بر نسل دوم
.31- 1 ،(22) مطالعات اقتصادی کاربردی ایرا ، ن 6 .PANIC آزمون های ریشه واحد پانل و رویکرد
اسنودن، برایان، وین، هوارد و کوویچ، پیتر ( 1392 ). راهنمای نوین اقتصاد کلا . ن ترجمه منصور خلیل
عراقی و علی سوری. انتشارات برادران.
،(1) افشاری، زهرا و شیبانی، ابراهیم ( 1380 ). تجزیه جنسیتی بازار کار ایران. فصلنامه پژوهش زنا ، ن 1
.53- 35
.146- 133 ،(1) امینی، علیرضا ( 1383 ). رویکرد جنسیتی به عدم تعاد لهای بازار کار. پژوهش زنا ، ن 2
امینی، علیرضا و مرادزاده، سلاله ( 1394 ). تحلیل تأثیر آزادسازی تجاری بر نرخ بیکاری: مطالعه موردی
.93- 77 ،(31) کشورهای منتخب در حال توسعه. علوم اقتصاد ، ی 9
ایزدی، سید حسین، موسوی جهرمی، یگانه، رضوی، محمدرضا و خدادکاشی، فرهاد ( 1397 ). تأثیر
معافیت های مالیاتی موضوع ماده ( 132 ) در ایجاد اشتغال در مناطق کمتر توسعه یافته کشور. مجلس
.98- 65 ،(93) و راهبر،د 25
آرمن، عزیز، کفیلی، وحید و قربا ننژاد، مجید ( 1393 ). بررسی رابطه دوسویه بین حداقل دستمزد و
.236- 221 ،(12) بیکاری. مطالعات اقتصادی کاربردی ایرا ، ن 3
بختیاری، صادق و یحی یآبادی، ابوالفضل ( 1381 ). تحلیل تجربی نقش بخ شهای اقتصادی در تغییر نرخ
.78- 59 ، بی کاری در ایران. تحقیقات اقتصاد ، ی 60
برقی اسکویی، محمد مهدی ( 1394 ). تأثیر کاهش نرخ تعرفه کالاهای وارداتی بر بازار کار ایران (مطالعه
،(4) موردی: بخش کشاورزی و بخش صنایع غذایی، پوشاک و نساجی). مدلسازی اقتصاد ، ی 9
.40- 25
برقی، حمید، قنبری، یوسف، حجاریان، احمد و محمدی، منیره ( 1390 ). بررسی توزیع فضا یی
فعالیت های پایه ای اشتغال زنان در بخ شهای اقتصادی کشور. مطالعات اجتماعی روانشناختی زنا ، ن
.192- 167 ،(3)9
بزازان، فاطمه ( 1390 ). ضریب فزاینده تولید، اشتغال و درآمد در مدل داده -ستانده دو منطق های. اقتصاد
.178- 151 ،(2) مقدار ، ی 8
بهروزی، محمد ( 1388 ). ارائه مدل مناسب برای پاسخ به نیازهای بازار کار از طریق ارتباط کارآمد
.74- 63 ،( 3و 4 ) صنعت و دانشگاه. نشریه صنعت و دانشگا،ه 2
بهشتی، محمدباقر ( 1379 ). تحلیل اشتغال و بی کاری و ارائه راه حلی مناسب برای بی کاری در ایران.
.93- 63 ،(176- 175) مجله زیان و ادب فارسی (نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی)، 43
دادگر، یدالله و ندیری، محمد ( 1385 ). تحلیل ارتباط اصلاحات اقتصاد و بازار کار ایران. تحقیقات
.124- 93 ، اقتصاد ، ی 92
دادگر، یدالله و ندیری، محمد ( 1385 ). جهانی شدن و بازار کار در کشورهای در حال توسعه.
.91- 65 ،(1) پژوه شهای اقتصاد ، ی 6
دلیری، حسن ( 1395 ). بررسی فرضیه تغییرناپذیری بی کاری در استا نهای ایران. مدلسازی اقتصاد ، ی
.45- 23 ،(3)10
سارانی، زینب، کشت هگر، بهروز و کشاورز حداد، غلامرضا ( 1393 ). مشارکت زنان متأهل در بازار کار
.134- 115 ،(3) ایران: مدل سازی غیرخطی تابع لاجیت. مدلسازی اقتصاد ، ی 8
سازمان برنامه و بودجه کشور، معاونت امور اقتصاد و هماهنگی برنامه و بودجه ( 1396 ). راهبرد رشد
.8- تولید توام با اشتغال: در بخش صنعت ایرا . ن گزارش 124
سرتیپ نیا، ابوذر ( 1397 ). بررسی چگونگی و چرایی رشد بدون اشتغال در اقتصاد ایران طی سا لهای
1390- . پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف. 1384
سعادت، محمدجواد، علمی، زهرا و اکبری، نعمت الله ( 1387 ). تحلیل فضای بی کاری در ایران. نامه مفی ، د
.176- 151 ،69
سعدی، محمدرضا و موسوی، میرحسین ( 1392 ). بررسی عوامل و سیاست های مؤثر بر اشتغال نیروی
.198- 177 ،(49) کار. پژوهشنامه اقتصاد ، ی 13
شاه آبادی، ابوالفضل، امیری، بهزاد و گنجی، مهسا ( 1395 ). تأثیر نهادها بر نرخ بیکاری. پژوه شها و
.188- 165 ،(79) سیاس تهای اقتصاد ، ی 24
شهبازی، کیومرث و طالبی، زهرا ( 1391 ). تولید، بی کاری و قانون اوکان: شواهدی از استا نهای کشور.
.35- 19 ،(1) اقتصاد مقدار ، ی 9
شهبازی، کیومرث و نظرپور، شهربانو ( 1393 ). تأثیر رونق صادراتی بر بی کاری در ایران. مطالعات
.185- 159 ،(11) اقتصادی کاربردی ایرا ، ن 3
صادقی فسایی، سهیلا و خادمی، عاطفه ( 1394 ). فراتحلیل چهار دهه پژوهش در موضوع اشتغال زنان.
.256- 243 ،(2) زن در فرهنگ و هن ، ر 7
صادقی، حسین و همایونی فر، مسعود ( 1380 ). نقش کشاورزی در تأمین اشتغال و کاهش بیکاری.
.34- 17 ، پژوه شهای اقتصاد ، ی 1
- 113 ،(2) ضیائی بیگدلی، محمدتقی ( 1382 ). موانع اشتغال پایدار و راهکارها. پژوهشنامه اقتصاد ، ی 3
.129
.97- 73 ،(28) طائی، حسن ( 1387 ). تحلیل بازار کشور از منظر اقتصاد دانایی. پژوهشنامه اقتصاد ، ی 8
عزتی، مرتضی، حیدری، حسن و کوهکن، رسول ( 1395 ). اثر تبعیض اقتصادی بر بیکاری. سیاس تهای
.64- 41 ،(13) راهبردی و کلا ، ن 4
علاءالدینی، پوریا و رضوی، محمدرضد ( 1383 ). وضعیت مشارکت و اشتغال زنان. رفاه اجتماع ، ی
.157- 132 ،(12)3
.37- 17 ،(2) علمی، زهرا ( 1383 ). سیاست های اقتصاد کلان و بازار کار زنان در ایران. پژوهش زنا ، ن 2
.121- 49 ،(5) علیزاده، مرجان ( 1389 ). نقش اشتغال زنان در توسعه. زن و فرهن ، گ 2
عیسی زاده، سعید و قدسی، سوده ( 1391 ). محاسبه ضریب اشتغالزایی بخش گردشگری در اقتصاد ایران:
.172- 151 ،(17) با استفاده از مدل داده -ستانده. مطالعات مدیریت گردشگر ، ی 7
عیسی زاده، سعید، کاظم نظیری، محمد و نائینی، هادی ( 1396 ). بررسی تأثیر عدم تطبیق مهارت بر نرخ
.108- 79 ، بی کاری در ایران. تحقیقات مدلسازی اقتصاد ، ی 30
.184- 171 ،(6) غروی نخجوانی، احمد ( 1381 ). بحران بی کاری در اقتصاد ایران. پژوهشنامه اقتصاد ، ی 2
.163- 147 ،(1) فراستخواه، مقصود ( 1383 ). زنان، آموزش عالی و بازار کار. پژوهش زنا ، ن 2
فرجی سبکبار، حسنعلی ( 1392 ). تحلیل اختلافات فضایی فعالیت (اشتغال و بیکاری) در نواحی
.24- 3 ،(4) روستایی ایران. اقتصاد فضا و توسعه روستای ، ی 2
فرجی سبکبار، حسنعلی، ملایی، نادر و هاجری، بهرام ( 1394 ). تحلیل فضایی الگوی اشتغال در
.14- 1 ،(1) بخش های عمده فعالیت نواحی روستایی ایران. اقتصاد فضا و توسعه روستای ، ی 4
فرهمند، شکوفه و ابوطالبی، مینا ( 1391 ). تأثیر تنوع و تخصص اقتصادی بر رشد اشتغال استانی در
.63- 45 ،(3) ایران. تحقیقات اقتصاد ، ی 47
فنی، زهره ( 1390 ). زنان در بازار کار شهری، مطالعه تطبیقی شهرهای تهران و مونترال. مطالعات و
.74- 57 ،(11) پژوه شهای شهری و منطق ها ، ی 3
فیض پور، محمدعلی ( 1388 ). دوره بی کاری و عوامل موثر بر آن: شواهدی از بی کاران جویای کار استان
.356- 327 ،(39) یزد طی برنامه سوم توسعه. رفاه اجتماع ، ی 10
فیض پور، محمدعلی و صالحی فیروزآبادی، گلسا ( 1391 ). سنجش و بررسی سطح توسعه بازار کار
.110- 87 ،(3) مناطق روستایی استا نهای کشور طی برنامه چهارم توسعه. پژوه شهای روستای ، ی 3
فیض پور، محمدعلی و صالحی فیروزآبادی، گلسا ( 1391 ). مطالعه دوگانکی در بازار کار مناطق روستایی
.19- 1 ،(1) و شهری. روستا و توسع، ه 16
فیض پور، محمدعلی، صالحی فیروزآبادی، گلسا و د هموبد، بابک ( 1393 ). بررسی سطح توسعه بازار کار
.109- 89 ،(2) به تفکیک جنسیت در ایران. پژوه شهای زنا ، ن 5
فیض پور، محمدعلی، لطفی، عزت الله و رئوفی، ملیحه ( 1394 ). تمایز منطق ه ای در بازار کار شایسته
.655- 645 ،(4) مناطق شهری. پژوه شهای جغرافیایی انسان ، ی 47
قانعی راد، محمد امین ( 1383 ). توسعه نامتوازن اموزش عالی: دانش آموختگان و مهاجرت نخبگان. رفاه
.207- 169 ،(15) اجتماع ، ی 4
کاظمی پور، شهلا ( 1385 ). تحولات اخیر و آینده وضعیت اشتغال و بی کاری در ایران با تأکید بر
.42- 20 ،(1) وضعیت اشتغال زنان. نامه انجمن جمعی تشناسی ایرا ، ن 1
کریمی موغاری، زهرا و بیدار، رامتین ( 1394 ). بررسی رفتار حداقل دستمزد و اثر آن بر اشتغال جوانان
.140- 117 ،(19) در بازار کار ایران. اقتصاد کلا ، ن 10
کریمی موغاری، زهرا، مقصودلو، مهرداد و علمی، زهرا ( 1397 ). اثر نابرابری آموزشی بر اشتغال
.106- 85 ،(76) استان های ایران. پژوه شهای اقتصادی ایرا ، ن 23
کریمی، زهرا، جها نتیغ، الهام و ابراهیمی پورفائز، سهند ( 1395 ). جایگاه زنان در بازار کار کشورهای
.178- 155 ،(1) 2010 ). پژوه شنامه زنا ، ن 7 - درحال توسعه مسلمان و غیرمسلمان ( 1995
کشاورز حداد، غلامرضا و محیط، صادق ( 1391 ). پدیده دو شغلی بودن در بازار کار مناطق شهری ایران
.108- 85 ،(3) کاربردی از مدل های انتخاب مضاعف در داد ههای پانل فردی. تحقیقات اقتصاد ، ی 47
کمیجانی، اکبر و قویدل، صالح ( 1385 ). نقش آزادسازی تجاری بر بازار کار و اشتغال و برآورد تابع
.41- 13 ،(6) تقاضای نیروی کار در ایران. پژوهشنامه اقتصاد ، ی 1
کیانی ده کیانی، محمد، موسوی، سید حبی بالله و خلیلیان، صادق ( 1397 ). آثار بالقوه حذف موانع
تعرفه ای زیربخش های کشاورزی بر اشتغا لزایی مستقیم و غیرمستقیم. اقتصاد کشاورزی و توسعه،
.102- 73 ،(101)26
متوسلی، محمود و دهمرده، نظر ( 1385 ). کارکرد اقتصاد بازار در حل بی کاری ایران. تحقیقات اقتصاد ، ی
.132- 107 ،73
محمودزاده، محمود و سبحانی، سهیلا ( 1392 ). بررسی اثر سیاست های تأمین اجتماعی بر دستمزد و
.160- 143 ،(3) اشتغال در اقتصاد ایران. پژوه شهای اقتصاد ، ی 13
محمودزاده، محمود، قویدل، صالح و چاوشی، سید فاطمه ( 1397 ). آثار تجارت الکترونیکی در ایران بر
.185- 153 ،(68) اشتغال و بهر هوری. پژوهشنامه اقتصاد ، ی 18
مسیبی، سمانه و تقدیسی، احمد ( 1392 ). تحلیل فضایی و سط حبندی شاخص های اشتغال در استا نهای
.383- 361 ،(2) کشور (بکارگیری تحلیل عاملی و خوشه ای). آمایش سرزمی ، ن 5
مشیری، سعید، طایی، حسن و پاشازاده، حامد ( 1394 ). عوامل مؤثر بر نرخ مشارکت نیروی کار در بازار
.72- 49 ،(2) کار ایران. پژوه شهای اقتصاد ، ی 15
منظور، داوود و بهاءلو هوره، مرضیه ( 1394 ). تحلیل اثرات افزایش حداقل دستمزد بر اشتغال نیروی کار
.93- 69 ،(3) ساده و ماهر در ایران: رویکرد تعادل عمومی محاسبه پذیر. اقتصاد مقدار ، ی 12
نادری مهدیه، کریم، زلیخائی سیار، لیلا و پویا، مهرداد ( 1394 ). واکاوی اشتغال پذیری دانشجویان زن:
راهکارهای جدید برای تقویت حضور زنان در بازار کار. پژوهش و برنام هریزی در آموزش عال ، ی
.50- 21 ،(4)21
وحیدی، پریدخت ( 1381 ). بررسی مقایس های سیاست های بازار کار ایران در برنامه سوم. پژوه شها و
.225- 183 ، برنام هریزی در آموزش عال ، ی 26
هرندی، فاطمه و فلاح محسن خانی، زهره ( 1386 ). اشتغال جوانان و چالش های آن. رفاه اجتماع ، ی
.146- 133 ،(25)6
یوسفی، محمدقلی ( 1392 ). مقایسه ظرفیت بالقوه و بالفعل اشتغالزایی در صنایع کارخان ه ای ایران.
.68- 35 ،(76) مجلس و راهبر،د 20
یوسفی، محمدقلی، آماده، حمید و کریمی دستنایی، طاهره ( 1392 ). تغییرات ساختاری و تأثیر آن بر
.136- 119 ،(28) اشتغال صنعتی در صنایع کارخان های ایران. مطالعات مدیریت صنعت ، ی 11
Ang B.W., Choi K.-H. (1997). Decomposition of aggregate energy and gas emission intensities
for industry: A refined Divisia index method. Energy Journal, 18(3), 59-73.
Ang, B.W. (2004). Decomposition analysis for policymaking in energy: which is the preferred
method? Energy Policy, 32, 1131-1139.
Ang, B.W., Zhang, F.Q. (2000). A survey of index decomposition analysis in energy and
environmental studies. Energy, 25(12), 1149-1176.
Caroleo, F.E., Destefanis, S. (2006). The European Labour Market: Regional Dimensions.
Physica-Verlag.
Coffey, D., Thornley, C. (2003). Industrial and labour market policy and performance.
Routlegde.
González, P.F., Landajo, M., Presno, M.J. (2014). The Driving Forces of Change in
Environmental Indicators. Springer International Publishing
52 بررسی مسائل اقتصاد ایران، سال پنجم، شمارة دوم، پاییز و زمستان 1397
Snower, D.J., Dehesa, G. (1997). Unemployment Policy: Government Options for the Labour
Market. Consorcio Zona Franca De Vigo.
Sun, J.W. (1996). Quantitative analysis of energy consumption, efficiency and savings in the
world, 1973-1990. Turku School of Economics Press, series A-4: 1996.
Sun, J.W. (1998). Changes in energy consumption and energy intensity: a complete
decomposition model. Energy Economics, 20(1), 85-100.
Wood, R., Lenzen, M. (2006). Zero-value problems of the logarithmic mean divisia index
decomposition method. Energy Policy, 34, 1326-1331.
Yeandle, S. (2008). Policy for a change Local labour market analysis and gender equality. The
Policy Press.